پتروشیمی

تولید دوغ سلامت‌محور (عمل‌گرا) مطابق با ذائقه ایرانی

اشتراگ کزاری با دوستان
پیشینه موضوع

دوغ یکی از فراورده‌هاي لبنی تخمیری است که از اختلاط ماست با آب و مقداري نمک تهیه می‌­شود. این نوشیدنی تخمیری به‌عنوان یک نوشیدنی فرح‌­بخش در ایران و سایر کشورهاي خاورمیانه، به­‌ویژه در طول فصول گرم مصرف می‌شود. در دهه اخیر، در راستای سیاست­‌های تغذی‌ه­ای دولت ایران مبنی بر جایگزینی دوغ به‌جای نوشابه‌­های گازدار موجود، تولید دوغ صنعتی رواج زیادی یافته است و تا حد زیادی با استقبال مردم روبرو شده است. با توجه به افزایش سطح آگاهی مردم و افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان برای مصرف غذا­های سالم، تولید دوغ سلامت‌محور به‌منظور ارتقاء سلامت عمومی جامعه ضروری است.

غذای عمل‌گرا به ماده غذایی اطلاق می‌شود که دارای اثراتی فراتر از محتوای مواد مغذی خود، بر سلامتی انسان است. نقش غذای عمل‌گرا عمدتاً در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها است و ارزش غذایی و درمانی ویژه‌ای در رژیم‏ غذایی دارد. به همین دلیل، در مرز بین مواد غذایی و داروهای معمول قرار دارد. مصرف این مواد غذایی سبب کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری آلزایمر و پوکی استخوان و همچنین باعث افزایش انرژی و تقویت سیستم ایمنی انسان می‌شود. ضمناً گیاهان به‌عنوان منبعی از ترکیبات عملکردی و زیست‌فعال هستند و هزاران سال است که از آن‌ها برای خواص نگهدارندگی و همچنین افزایش طعم و رنگ غذا استفاده می‌شود. در حال حاضر، ترکیب آن‌ها در فرمولاسیون غذاهای معمولی در حال تبدیل شدن به رویکرد جالبی است که به‌طور قابل‌توجه، پتانسیل تغذیه‌ای آن‌ها را بهبود می‌بخشد و می‌تواند به “یک مدل پیشگیرانه” برای پیشگیری از بیماری‌ها تبدیل شود.

امروزه در دنیا محصولات متنوع تخمیری شیر حاوی ترکیبات گیاهی مختلف به شکل تجاری تولید و به بازار عرضه شده است که به برخی از مهم‌ترین آن­ها اشاره می‌­گردد:

  • تولید نوشیدنی­‌های تخمیری و غیرتخمیری بر پایه ترکیبات شیر به‌­ویژه آب­‌پنیر و آب ماست (جهت کاهش قیمت محصول و به­‌کارگیری ضایعات شرکت­‌های لبنی)
  • تولید نوشیدنی­‌های تخمیری و غیرتخمیری لبنی حاوی شیرابه­‌های گیاهی مانند کفیر، دوغ یا نوشیدنی شیر حاوی شیرابه‌­های نارگیل، ذرت، سویا و …
  • تولید نوشیدنی­‌های تخمیری و غیرتخمیری لبنی حاوی آب‌میوه (به‌­ویژه انواع مرکبات) و عصاره سبزیجات (گوجه‌فرنگی، هویج و …)
تشریح مسئله

دوغ یکی از سالم‌ترین نوشیدنی­‌های سنتی ایرانی است، اما با توجه به تمایل روزافزون مصرف­‌کنندگان به مصرف مواد غذایی عمل‌گرا، تولید محصولات جدید با خواص عمل‌گرایی مناسب ضروری است. دوغ سرشار از املاح (کلسیم، فسفات و پتاسیم) و برخی ویتامین­‌ها (مانند B2) است و می­تواند بخش قابل‌توجهی از پروتئین روزانه یک فرد را تأمین نماید، اما با افزودن ترکیباتی نظیر ویتامین C و برخی ترکیبات گیاهی سرشار از آنتی­اکسیدان­‌های طبیعی، می‌توان خواص کیفی و سلامت‌­بخش آن را بهبود بخشید.

استفاده از این افزودنی‌ها می­تواند سلامت جامعه را ارتقا بخشد، ضمن آن‌که ترکیبات گیاهی دارای خواص ضدمیکروبی مناسبی نیز هستند که علاوه بر ممانعت از فعالیت میکروب­‌های عامل فساد و بیماری‌زا در محصول، می­توانند در تغییر مناسب فلور میکروبی روده مؤثر باشند. ترکیبات گیاهی (شیرابه و عصاره) فاقد کلسترول و لاکتوز بوده و می‌­توانند در ارتقای کیفیت محصول به­‌شکلی مؤثر عمل کنند. به­‌علاوه این ترکیبات گیاهی بسته به نوع آن می‌­تواند اثر مثبتی بر سلامت انسان داشته باشد. برای مثال می­‌توان به شیرابه سویا اشاره نمود که به دلیل وجود یک فیتواستروژن غیر­استروئیدی، دارای اثر محافظتی در برابر پوکی استخوان و برخی بیماری­‌های مزمن است.

هرچند دوغ دارای فرمولاسیون ساده‌­ای است، اما تولید محصول سلامت­‌محور دوغ با استفاده از ترکیبات گیاهی به­‌ویژه عصاره و شیرابه­‌های گیاهی بسیار مشکل است. افزودن ترکیبات گیاهی علاوه بر تأثیر نامطلوب بر کیفیت طعم محصول سبب تداخل در ایجاد شبکه کازئینی شده و دوفاز شدن سریع را به همراه دارد. ضمناً به دلیل تغییرات ترکیبات گیاهی مانند پروتئولیز پروتئین‌­های گیاهی، کیفیت محصول ممکن است طی زمان نگهداری کاهش یابد یا شلف‌لایف محصول کاهش قابل‌توجهی داشته باشد. 

شکل 1، فرایند صنعتی تولید دوغ در شرکت متقاضی را نشان می­‌دهد. پس از آماده‌­سازی شیرابه یا عصاره گیاهی، شیرابه ممکن است جداگانه (جهت اعمال فرایند حرارتی بالاتر یا جلوگیری از واکنش­‌های نامطلوب) یا پس از اختلاط با شیر خام، پاستوریزه و هموژنیزه گردد (دمای پاستوریزاسیون 90 درجه و فشار هموژنایزر 150 بار). دوغ تولیدی موردنظر به شکل گرمادیده تولید می­‌شود تا ماندگاری مناسبی داشته باشد و اسیدیته آن افزایش نیابد و سبب ترش شدن دوغ نشود. علاوه بر طعم مناسب، دوغ تولیدی ­باید از پایداری مناسبی برخوردار باشد. ضمناً محصولات تولیدی این شرکت بدون نگهدارنده می­‌باشد و زنجیره سرد حمل‌ونقل و نگهداری ندارد.